2017 жылғы шілде мен қыркүйектегі ғарыштық сәулелер ағындарының Форбуш-төмендеуі және Күн-протон оқиғалары
DOI:
https://doi.org/10.26577/RCPh.2021.v77.i2.02Кілттік сөздер:
The Forbush-decrease, the variation of cosmic rays, solar activity, neutron monitor, magnetosphere, magnetic fieldАннотация
Ғарыштық сәулелер ағындарының, оның ішінде тәуліктік, 27 күндік, жылдық және т.б. өзгеру табиғатын зерттеу және күн-геофизикалық факторлардың атмосфераның күйіне қатынасы туралы мәселе ғалымдардың ерекше назарын аударады. Күндегі бірқатар алау кезінде пайда болатын күн желі массаның короналды шығарылымдардың нәтижесі болып табылады. Сонымен қатар, күн желдері ғарыштық сәулелердің қарқындылығының өзгеруін тудырады, оған атап айтқанда Форбуш-төмендеу жатады. Мақалада Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеттегі CARPET ғылыми космофизикалық кешеннің детекторының қысқаша сипаттамалары және осы қондырғы арқылы 2017 жылдың шілде, қыркүйек айларында форбуш-төмендеулерді бақылау кезеңінде алынған эксперименттік деректер келтірілген. Ғарыштық сәуле ағындар өзгеруінің талдау нәтижелері келтірілген және Күндегі процестерден туындаған планетааралық ортадағы және жер магнитосферадағы жағдайлармен байланысы сипатталған. 2017 жылдың шілде және қыркүйек айларда ғарыштық сәулелер ағынының азаюы жоғары күн белсенділігімен (Күн сәулесінің сериясы) байланысты екендігі анықталды. Сондай-ақ, Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ CARPET ғылыми кешеніндегі детектор модульдерінде тіркелген уақытша өзгерістері әлемдік нейтрондық мониторлар («Апатиттер», «Алматы» және «Jungfraujoch IGY») желісінің деректерімен салыстырмалы талдауы ұсынылды. Талдау үшін гелиосфералық және магнитосфералық ауытқулар кезеңіндегі планетааралық кеңістіктің электромагниттік ортасы туралы мәліметтер де қолданылды. Талдау көрсеткендей, CARPET детекторының өлшеу деректері жоғарыда аталған әлемдік нейтронды мониторлар желінің мәліметтерімен жақсы сәйкес келеді, бұл әр түрлі уақыт аралықтары үшін ғарыштық сәулелердің өзгеруінің физикалық табиғатын зерттеуге мүмкіндік береді.
Библиографиялық сілтемелер
2 W. Koppen, Nature. 9, 184-185 (1873).
3 M.I. Pudovkin and S.V. Veretenenko, Advances in Space Research, 17, 161-164 (1996).
4 S.V. Veretenenko and M.I. Pudovkin, Advances in Space Research, 20, 1173-1176 (1997).
5 V.Ya. Vovk, L.V. Egorova, and I.V. Moskvin, Geomagnetism and Aeronomy, 39, 372-375 (1999).
6 L.N. Makarova, A.V. Shirochkov, and K.V. Koptyaeva, Geomagnetism and Aeronomy, 38, 384-385 (1998).
7 B.A. Tinsley and G.W. Deen, J. Geophys. Res., 96, 283-296 (1991).
8 А.V. Belov at al., Izv. RAN. Ser. fiz., 65(3), 373 (2001) (in Russ).
9 L.I. Dorman and Ye.L. Feinberg,UFN, 59(2),189-228 (1956) (in Russ).
10 A.K. Morzabaev, Sh.G. Giniyatova, G.A. Shakhanova, and V.S. Makhmutov, Bull. Univ. Karaganda. Phys., 2(90), 81-87 (2018).
11 S.V. Mizin, V.S. Makhmutov, O.S. Maksumov and A.N. Kvashnin, Kratk. Soobshch. Fiz., 38(2), 9-17 (2011).
12 A. Maghrabi, V.S. Makhmutov, M. Almutairi, A. Aldosari, M. Altilasi, M.V. Philippov and E.V. Kalinin, J. Atmos. Solar-Terr. Phys., 200. 105194 (2020).
13 M.V. Philippov, V.S. Makhmutov, Yu.I. Stozhkov, O.S. Maksumov, G.A. Bazilevskaya, A.K. Morzabaev, and Ye.A. Tulekov, Nucl. Instrum. Methods Phys. Res. Sect. A., 959, 163567 (2020).
14 Neutron monitor database: www.nmdb.eu
15 SWPC Forecast Center: https://www.ngdc.noaa.gov/stp/space-weather/solar-data/solar-features/solar-flares/
16 https://www.solarmonitor.org
17 http://omniweb.gsfc.nasa.gov
18 V.S. Makhmutov, G.A. Bazilevskaya, Y.I. Stozhkov, M.V. Philippov and E.V. Kalinin, Bull. Russ. Acad. Sci. Phys., 83, 543-546 (2019).
19 E.A. Tulekov, V.S. Makhmutov, G.A. Bazilevskaya, Yu.I. Stozhkov, A.K. Morzabaev, M. V. Philippov, V.I. Erkhov, and A.S. Dyusembekova, Geomagnetism and Aeronomy, 60(6), 693-698 (2020).
20 Ye. Tulekov, A.K. Morzabaev, V.S. Makhmutov, V.I. Yerkhov, and M.V. Philippov., Bulletin of L.N. Gumilyov ENU. Physics. Astronomy Series. 133(4), 79-95 (2020).
