СCР-Қ реакторында топаздардың түсін радиация арқылы өзгерту мүмкіндігін талдау
DOI:
https://doi.org/10.26577/RCPh.2021.v79.i4.06Кілттік сөздер:
ССР-Қ реакторы, топаз, сәулелендіру каналы, нейтрондар флюенсі, оңтайландыру, нейтрондар ағынының тығыздығы, нейтрондардың энергетикалық спектрі, радиациялық технологияларАннотация
Қазіргі таңда радиациялық технологиялар өнеркәсіп пен медицинада және басқа да салаларда өте кеңінен қолданылуда. Жартылай асыл топаздарды радиация арқылы түсін өзгерту осындай технологияларды пайдаланудың жеке бір көрінісі болып табылады. Аталған технологияны қолдану нәтижесінде түссіз топаздар асыл түске енеді, ол экономикалық көз қарастан тиімді болып табылады. Ол үшін әртүрлі радиациялық сәулелерді қолдануға болады. Топаздардың радиация арқылы түсін өзгертуге нейтрондарды пайдаланған жағдайда, оларды сәулелендіру үшін оңтайлы шарттар жасау керек. Топаздарды сәулелендіру аймағында «қатты» спектр болуы керек. Ол түс өзгерту орталықтарын қалыптастыруға ғана емес, сондай-ақ олардағы қалдықты радиобелсенділікті төмендету үшін де қажет. Аталған жұмыста Қазақстан Республикасы Ядролық физика институтының ССР-Қ зерттеу реакторында топаздарды радиация арқылы түсін өзгерту технологиясын іске асыру мүмкіндігі бағаланды. Ол үшін ССР-Қ реакторының орталық және шеткі сәулелендіру каналдарындағы нейтрондардың энергетикалық таралуы анықталды. Осы деректердің негізінде нейтрондардың мақсатты флюенсіне (1018 см-2) қол жеткізу уақыты бағаланды. Топаздардағы қоспалардың радиобелсенділікке ие болуына жылы нейтрондар ағыны тығыздығының әсері көрсетілді. ССР-Қ реакторының стандартты сәулелендіру каналында топаздарды сынама сәулелендіруінің нәтижелері келтірілген. Жұмыстардың экономикалық тиімділігін жақсарту мақсатында ССР-Қ реакторында топаздарды сәулелендіру шарттарын оңтайландыру жолдары ұсынылды.
Библиографиялық сілтемелер
2 K. Krambrock, et al. Color centers in topaz: comparison between neutron and gamma irradiation 34, 437-444 (2007).
3 A. Maneewong et al., Journal of Physics: Conf. Series. 1285, 012022 (2019).
4 N. Mironova-Ulmane, V. Skvortsova, and A. I. Popov, Low Temperature Physics, 42, 743-747 (2016).
5 A. Ittipongse, et al., Materialstoday:proceedings, 5, 15092-15097 (2018).
6 K. Nassau, G&G, 21 (1), 26–30 (1985).
7 A.I. Helal, N.F. Zahran, M.A.M. Gomaa and Salama S., Physics & Protection Conference, Beni Suef - Fayoum, Egypt, November 13–15, 447 (2006).
8 S.A. Baitelesov, E.M. Ibragimova, F.R. Kungurov, and U.S. Salikhbaev, Atomic Energy, 109 (5), 355-361 (2011).
9 A.A. Shaimerdenov, D.A. Nakipov, F.M. Arinkin, Sh. Kh. Gizatulin, P.V. Chakrov and Ye.A. Kenzhin, Physics of Atomic Nuclei, 81 (10), 1408–1411 (2018).
10 F.M. Arinkin, A.A. Shaimerdenov, Sh.Kh. Gizatulin, D.S. Dyussambayev, S.N. Koltochnik, P.V. Chakrov and L.V. Chekushina, Atomnaya energiya, 1, 15-20 (2017). (in Russ).
11 D.S. Sairanbayev, S.N. Koltochnik, A.A. Shaimerdenov, M.S. Tulegenov, Ye. A. Kenzhin and K. Tsuchiya, Russian Physics Journal, 63 (12), 2165-2177 (2021).
12 J.T. Goorley, et al., 2013. Initial MCNP6 Release Overview - MCNP6 version 1.0, LA-UR-13-22934.
13 M.B. Chadwick, et al., Nuclear Data Sheets, 112 (12), 2887–2996 (2011).
14 K. Boonsook, W. Kaewwiset, P. Limsuwan and K. Naemchanthara, Journal of Physics: Conference Series, 901, 012145 (2017).
15 A. Maneewong, J. Channuie, K. Pangza, N. Jangsawang, T. Charoennam, and T. Chokesiriwiriyakul, Journal of Physics: Conference Series, 860, 012016 (2017).
16 Y.C. Guo, X.L. Liu and J.Z. Huang, China Occupational Medicine, 27(2), 19-21 (2000).
17 Crowningshield R., G&G, 17(4), 215–217 (1981).
18 N. Nisakorn, et al., Applied Mechanics and Materials, 866, 267-271 (2017).
19 Wang Ying and Gu yong-bao, Radiation Physics and Chemistry, 63, 223-225 (2002).
20 The Applications of Research Reactors, IAEA-TECDOC1234, 26 (2001).
21 G. Rossman, G&G, 17, 60-72 (1981).
22 A. Leal, K. Krambrock, L. Ribeiro, M. Menezes, P. Vermaercke and L. Sneyers, Nuclear Instruments and Methods in Physics research A, 580, 423-426 (2007).
23 A.J. Koning and D. Rochman, Nuclear Data Sheets, 113 (12), 2841-2934 (2012).
24 D.A. Brown, et al.,Nuclear Data Sheets, 148, 1-142 (2018).
25 Zhang J., et al., G&G, 47(4), 302-307 (2011).
26 C.A. Ashbaugh G&G, 24(4), 196-213 (1988).
27 X. Mi, et al., Qiangjiguang Yu Lizishu/High Power Laser and Particle Beams, 31, 1 (2019).
28 N.M.A. Mohamed and M.A. Gaheen, Nuclear Engineering and Design, 310, 429-437 (2016).
