Жер қыртысының гравитациясы және оның сипаттамалары

Авторлар

  • Ж.К. Сыдыкова Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Алматы қ., Қазақстан https://orcid.org/0000-0003-4146-6539
  • Б. Ерженбек Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Алматы қ., Қазақстан https://orcid.org/0000-0003-3823-7591
  • Б.С. Желдыбаева Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университет, Семей қ., Қазақстан https://orcid.org/0000-0003-2944-197X
  • Ж.М. Битибаева Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Алматы қ., Қазақстан https://orcid.org/0000-0003-3852-7871
  • Ш.Ж. Сырбаева Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті, Атырау қ., Қазақстан https://orcid.org/0000-0003-1546-8899
  • Е. Хуанбай С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетi, Астана қ., Қазақстан https://orcid.org/0000-0001-5448-1645
  • М.К. Жукенов С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетi, Астана қ., Қазақстан https://orcid.org/0000-0003-2942-3931
  • Б.А. Мукушев С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетi, Астана қ., Қазақстан https://orcid.org/0000-0001-8015-1586

DOI:

https://doi.org/10.26577/RCPh202592114
        195 92

Кілттік сөздер:

гравитациялық өріс, Жердің ішкі гравитациясы, өріс кернеулігі, Жер қыртыстарының тығыздығы және қысым, сызықтық регрессия амалы, Mathcad 15 пакеті, теориялық модельдер

Аннотация

Қазіргі уақытта Жер және Күн жүйесінің гравитациялық өрісінің параметрлері жан-жақты зерттелген. Жердің ішкі қыртысының гравитациясының физикалық заңдылықтары жүздеген жылдар бойы зерттеліп келсе де әлі де толық шешімін тапқан жоқ. Мақалада Жердің бетінен оның центріне дейінгі қыртыстардың кейбір физикалық сипаттамалары қарастырылған. Соңғы уақыттағы жасалған геофизикалық зерттеулердің нәтижелеріне сүйене отырып Жердің тереңдігіне байланысты гравитациялық өрістің кейбір параметрлерінің (кернеулік (ауырлық күшінің үдеуі), Жер қыртысының тығыздығы және қысымы) жуықтап алынған мәндерін анықтауға арналған көптеген эксперименттік мәліметтер негізінде кесте жасалды.

Жер қыртысының тереңдікке байланысты оның тығыздығының, қысымының және ауырлық күші үдеуінің теориялық модельдері жасалды. Теориялық модельдер сызықтық регрессия атты математикалық әдіс көмегімен құрылды. Осы модельдерді сипаттайтын теңдеулерді эксперименттік түрде табылған кестедегі мәндермен салыстыру амалдары жасалды. Салыстыру амалдарының ғылыми нәтижелері талданды және Жердің ішкі жағының тереңдігіне байланысты гравитациялық өрісті сипаттайтын параметрлердің тереңдікке байланысты өзгеру динамикасы бойынша қорытынды жасалды.

Жер қыртысының гравитациясының сипаттамаларының математикалық моделдерінің шешімдерін табуда Mathcad 15 қолданбалы бағдарламалар пакеті қолданылды. Mathcad 15 пакеті көмегімен Жердің тығыздығының, қысымының және ауырлық күші үдеуінің тереңдікке тәуелділігін сипаттайтын теориялық және эксперименттік графиктері құрылды.

Авторлардың биографиясы

Ж.К. Сыдыкова, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Алматы қ., Қазақстан

пед. ғыл. канд., Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Алматы қ., Қазақстан; e-mail: zhainagtl_sydykova@mail.ru

Б. Ерженбек, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Алматы қ., Қазақстан

пед. ғыл. канд., Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Алматы қ., Қазақстан

Б.С. Желдыбаева, Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университет, Семей қ., Қазақстан

пед. ғыл. канд., Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университет, Семей қ., Қазақстан; e-mail: balgun@mail.ru

Ж.М. Битибаева, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Алматы қ., Қазақстан

пед. ғыл. канд., Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Алматы қ., Қазақстан

Ш.Ж. Сырбаева, Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті, Атырау қ., Қазақстан

педагогика ғыл. канд., қауымд.проф., Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті, Атырау қ., Қазақстан

Е. Хуанбай, С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетi, Астана қ., Қазақстан

ф.-м.ғ.к., аға оқытушы, С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетi, Астана қ., Қазақстан

М.К. Жукенов, С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетi, Астана қ., Қазақстан

ф.-м.ғ.к., қауымд.проф., С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетi, Астана қ., Қазақстан; e-mail: m.zhukenov@kazatu.kz

Б.А. Мукушев, С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетi, Астана қ., Қазақстан

автор корреспондент; пед. ғыл. докт., проф., .Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетi, Астана қ., Қазақстан; e-mail: mba-55@mail.ru

Жүктелулер

Как цитировать

Сыдыкова, Ж. ., Ерженбек, Б. ., Желдыбаева, Б. ., Битибаева, Ж. ., Сырбаева, Ш. ., Хуанбай, Е. ., Жукенов, М. ., & Мукушев, Б. . (2024). Жер қыртысының гравитациясы және оның сипаттамалары. ҚазҰУ Хабаршысы. Физика сериясы, 92(1), 128–137. https://doi.org/10.26577/RCPh202592114

Шығарылым

Том 92 № 1 (2025): Хабаршы. Физика сериясы

Бөлім

Методика преподавания физики в высшей школе