Солтүстік Қазақстан университеті астрофизикалық зерттеу орталығы жұмыстарындағы физикалық өрістер табиғи процестер факторы ретінде
DOI:
https://doi.org/10.26577/RCPh.2023.v86.i3.03Кілттік сөздер:
физикалық өрістер, күміс бұлттар, мезосфера, тропосфера, циклондар, фронттар, температура өрісі, климат, трендтер, инертті масса, ғаламның параметрлеріАннотация
Бірқатар құбылыстардың дамуындағы себеп-салдарлық фактор ретінде далалық тәсілді қолдану негізінде таза практикалық және жалпы теориялық мәселелерді шешуге көзқарастың кейбір ерекшеліктері қарастырылады. Атап айтқанда, мезосфералық күміс бұлттардың генезисі мен эволюциясын зерттеу кезінде олардың бірқатар ауқымды тропосфералық процестердің дамуына анықтаушы әсері дәйекті түрде анықталады. Бұл бағытта синтетикалық карталардың түпнұсқа әдісі ұсынылған. Картографиялық материалдың кең статистикалық талдауы Солтүстік жарты шарда күміс бұлттардың пайда болуына айқын физикалық әсер циклондық белсенділік, фронтогенез, окклюзия мен найзағайдың дамуы әсер ететіндігін анықтады. Жұмыстың ерекше нәтижелері жердің оңтүстік жарты шарындағы – Антарктидадағы жоғары ендік температура өрісінің оңтүстік жарты шардағы күміс бұлттардың жаһандық өрісінің маусымдық эволюциясының ерекшеліктеріне әсерін одан әрі зерттеуге түрткі болды. Зерттеу тәжірибесінде алғаш рет жер бетіндегі температура өрісі күміс бұлттардың пайда болуының жетекші факторы болып табылатындығы туралы статистикалық дәлелдер алынды. Бұл өз кезегінде күміс бұлттарды климаттық өзгерістердің маңызды белгісі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, жердің солтүстік жарты шарындағы күміс бұлт аймағының бойлық вариациялары қарастырылады. Нәтижелер геофизикалық өрістердің мұндай бұлттылықтың генезисіне әсерін болжайды. Гравитациялық және инертті байланыстың табиғаты туралы мәселе бөлек қарастырылады. Инертті массаның табиғатына көзқарасты нақтылап қана қоймай, сонымен қатар ғаламның бірнеше жалпы сипаттамаларын салыстырмалы түрде бағалауға мүмкіндік беретін гипотеза ұсынылды. Жұмысты далалық әдіске сүйене отырып, ақпараттың физикалық сипатына жаңа көзқараспен қарау туралы ұсыныс аяқтайды.
Библиографиялық сілтемелер
L.D. Landau and E.M. Lifshits, Teoriia polia, Izdanie 8-e, stereotipnoe, (Moscow, Fizmatlit, 2001), 534 s. (in Russ).
L.T. Matveev, Kurs Obshchei meteorologii. Fizika atmosfery, (Leningrad, Gidrometeoizdat, 1984), 751 s. (in Russ).
N.I. Grishin, Meteorology and Hydrology, the Gidrometeorological service of USSR, 4, 27-30 (1953). (in Russ).
Ch. Villmann, On the observations of noctilucent clouds in Tallinn in 1957-1958, All-Union Astronomical-Geodetical Society, Estonian Branch, Tartu, 41-51 (1959).
N.I. Novojilov, Priroda 10, 80-81 (1960). (in Russ).
N.I. Grishin, Meteorological conditions for the appearance of noctilucent clouds, Procs of the VI conf. on Noctilucent Clouds, Akademia Nauk Latvia SSR, Riga, 107-140 (1961).
V.A. Bronshten and N.I. Grishin, Noctilucent clouds, (Nauka, Moscow, 1970), 359 p. (in Russ).
N.I. Grishin, Studies of mesospheric clouds, Proceedings of Meteorological Studies. Physics of the Mesosphere and Mesospheric Clouds, Ed. O.B. Vasyl’ev, (Nauka, Moscow, 1975), pp.23-32. (in Russ).
G.E. Thomas, J. Atmos. Terr. Phys. 46 (9), 819–824 (1984).
M. Gadsden, and W. Schröder, Noctilucent Clouds, (Springer, New York, 1989).
A.A. Solodovnik, and P.L. Zhuravlev, Noctilucent Clouds: the problem of origin, the study of the example of anthropogenic cloud field generation, Procs of the XXIII Intern. scientific-practical conf., Science and Modernity-2013, Novosibirsk, Russia, 19-23 (2013). (in Russ).
A.A. Solodovnik, and P.L. Zhuravlev, Method and the first results of the cartographic analysis of relationship noctilucent clouds genesis with meteorology of the troposphere, Procs of the XII Intern. scientific-practical conf. "New word in science and practice: hypotheses and testing of research results", Novosibirsk, Russia, 17-22 (2014). (in Russ).
A. Solodovnik, P. Leontiev, and P. Dalin, J. of atmospheric and solar terrestrial physics, April 2020, 105224 (2020).
T.D. Demissie, P.J. Espy, et al., Atmos. Chem. Phys., 14 (12), 12133–12142 (2014).
D.C. Fritts and M.J. Alexander, Reviews of Geophysics, 41 (1), 1003 (2003).
A.J. Gerrard, et.al., Greenland. J. Geophys. Res., 109, D10103 (2004).
P. Dalin, et.al., Geophys. Res. Lett., 42, 2037–2046 (2015).
P. Dalin, et.al., J.Geophys. Res. Atmos., 121, 23 (2016).
A. Solodovnik, et.al., J. of Atmospheric and Solar-Terrestrial Physics, 226, 105787 (2021).
S. Schlamminger, et.al., Phys. Rev. Lett., 100 (4), 041101 (2008).
S.G. Turyshev, UFN, 179 (1), 3-34 (2009).
P. Touboul, et al., Phys. Rev. Lett., 119 (23), 231101 (2017).
L.B. Okun, UFN, 158 (3), 511-530 (1989).
A.A. Solodovnik, et.al., Recent Contributions to Physics, 1 (80), 22-27 (2022) (in Russ).
E. Shredinger, Chto takoe zhizn? Fizicheskii aspekt zhivoi kletki, (Moskva-Izhevsk, NITs Reguliarnaia i khaoticheskaia dinamika, 2002), 92 p. (in Russ).
N.A. Kozyrev, Izbrannye Trudy, (Leningrad, LGU, 1991), 443 p. (in Russ).
